علیه آفات تعارف
چنان که از شرح شیرین انور در پیشگفتار کتاب هویداست، زبان زنده را باید وامدار زنده یاد محمّد زهرایی دانست. پافشاری و پی گیری ناشر سختگیر، نویسنده ی سخندان را بر آن داشت که پانزده سال پس از نگارش مقالات ایبسن شاعر و چند اشاره به چالش ترجمه ـ که پیوست برگردانش از عروسکخانه ی ایبسن کرده بود ـ این بار حاصل مغازلاتش با زبان فارسی را، مفصّل و مجزّا، به نظربافی و تألیف بک شانَد؛ کتابی در چند و چون دستور موسیقایی زبان گفتار (و نه عامّه)، شکل به کارگیری آن و چگونگی آبیاری ساختار خشکیده ی زبانی که در دام مُنشی مَنشی و فنّی نویسی گرفتار شده با امکانات تَر و تازه و پویایی که در جان خود دارد. بیخ این قضیه هم ـ همچنان که در پی گفتار کتاب آمده ـ برمی گردد به نزدیک شش دهه پیش تر. منوچهر انور در اواخر سال های سی ویراستار «مؤسّسه ی انتشارات فرانکلین» بوده و دوشادوش ویرایش، با اسم های مستعار «شاهد» و «سمندر»، دستی در تألیف و ترجمه برای کودکان و نوجوانان نیز داشته است. مقدّمه ای که او بر اوّلین آن ها نوشته، یادداشتی برای بزرگسالان، پیش دوایی برای همین درد است. پرسش بنیادین آن پی گفتار کوتاه این است که آیا بیگانگی زبان گفت وشنود با آن چه در کتاب ها و نوشته ها می آید قانونی جدایی انداز میان زبان و زندگی نمی شود؟ و آیا این ناپیوندی زبان شعر و ادب را نیمجان نمی سازد و از معنی خالی و از زندگی دور نمی کند؟ نویسنده مُقرّ می آید که با تفصیل بیشتر شرح صحنه ها و حرکات بازیگران جهت برانگیختن نیروی تخیّل و مشاهده ی کودک وَ با نقطه گذاری نامعمول برای حفظ آهنگ الفاظ و عبارات، درک برخی واژه ها را در قیاس با مجموعه ی داستان برای کودکان «مشکل» کرده و پشت بند آن توضیح می دهد: «این زیاده روی از آن روست که کودک از وجود مشکلات یکسره غافل نماند، و برای حل آنها، در صورت لزوم، به بزرگترها هم مراجعه کند.»
کتاب مورد مداقّه جدّ و جهدی ست در همین راستا. انور زبان اکتسابی لفظ قلم را روبنا و در عوض زبان گفتار را زیربنای شخصیت ما در نظر می گیرد. در فرازهایی تفاوت میان زبان گفتار و عامیانه را بسط می دهد و شیرفهم می کند که این دوّمی شعبه ای از آن اوّلی است: «گفتاری بودن یک مطلب، درین میان، مستلزم عامیانه بودن آن نیست، اما یک مطلب عامیه خودبخود در حوزه ی گفتار می گنجد.» او با مثال ها و تفصیل هایی از دل آثار بیهقی، سعدی، مولانا، حافظ، قائم مقام فراهانی، میرزا حبیب اصفهانی، ایرج و دهخدا نمونه هایی ناب از زبانی عامیانه که در لفّافی عالمانه پنهان شده اند پیش می ک شد و با اشاره کردن به تأکیدها و «فشارگذاری»های متون مورد مثال آشکار می کند آن سخنوران زبردست چگونه موفّق شدند در عین رعایت دستورهای پایدار کتابت، در نثر و نظمشان، هم حقّ گفتاری را ادا کرده و هم به آن ها موسیقی و لهجه بخشیده باشند. نویسنده با نمونه آوری و تشریح متونی متنوّع، از تاریخ بیهقی گرفته تا علویه خانم، ظرافت ها و پیچیدگی های زبان محاوره را عیان می کند و استفاده ی درست از آن را حتّا دشوارتر از زبان کتابت می دانَد.
منوچهر انور سرآغاز انحطاط زبان فارسی را به دوره ی تیموریان و عصر صفویه نسبت می دهد؛ فسادی که فرزند «فضل فروشی و استعراب و بسط فرهنگ تعارف» است و امروز دچار دگردیسی شده و در هیبت مهوّع «ویروس مسری مغلق گویی» خودنمایی می کند: «بزرگنمایی و غلط اندازی، خیلی آسان قلم به دستان جوان را زیر مهمیز می کشد و به کار عبث و ارزان جارزنی و چیستان سازی وامی دارد ـ در نظم و نثر. و یکی دو تا نیستند جوانان نامجوی تازه نفس، که شور نوشتن دارند، اما خامند و سررشته به دست ندارند. حرف های مغلق گُنگ، خیلی راحت مرعوبشان می کند و براشان سرمشق می شود. و تا بیایند به خود بجنبند، پیچیده گویی و مغلق سرایی طبیعت ثانویشان شده. دست نایافته به گنج روان لفظ دری، از کنارش می گذرند و عادت می کنند به حرف های دهن پرکن وارداتی، که وجهه ی بارزشان نامفهوم بودن آنهاست. همه می شناسیم تازه کارانی را که، به پیروی از جارچیان کهنه کار بزرگ نما، به صراحت می گویند «مطلب هرچه پیچیده تر و نوشته هرچه چیستانی تر، بهتر!». و نیز می دانیم که مغلق گویی و پیچیده سرایی، در سنین بالاتر، از نشانه های بارز خلاقیت های مختصر یا استعدادهای تنبل است. و وااسفا که در کتاب ها و فصلنامه ها و ماهنامه ها و هفته نامه ها و دیگرها، با نمونه های قلنبه یی از این قبیل، حاصل ذوق های مرعوب، فراوان برمی خوریم…»
صدالبتّه که غرض نویسنده پیاده کردن صورت کامل گفتاری در ادبیات نیست. هدف او کشف استعدادهای زبان محاوره، آشتی قلم با گفتار و تعلیم و ترویج «زنده نویسی» است؛ و یا چنان که خود می گوید: زبان را «از گلخانه به باغ» آوردن. انور از میرزا آقا تبریزی به عنوان پیشاهنگ دیالوگ نویسی و زبان معمول عام نام می بَرد و در ادامه از ارادتش به میرزا حبیب اصفهانی می نویسد: «از گلستان به این طرف، تا اواسط دوران قاجاری، هیچ نثرنویس فارسی نویسی به قدر میرزا حبیب به روح و جسم لفظ دری عشق نورزیده، و برای نجاتش از ابتذال و اشترمآبی، این طور با هوشیاری و دقّت، تمهید مقامات نکرده، و یا با چنین بردباری و بصیرتی، برای به ثمر رساندن کوشش هایش، پشتکار به خرج نداده است…»؛ و «فارسیّت » او را این گونه وصف می کند: «اصل انگلیسی حاجی بابای اصفهانی در مقابل متن فارسی آن رنگ می بازد و ترجمه به نظر می آید.» در وادی ترجمه نیز محمّد قاضی را نمونه می گیرد و معتقد است او دن کیشوت درخشانش را با نگاهی به دست میرزا حبیب برگردانده است.
زبان زنده کتابی کمیاب و ضروری است. شاید جایی به درازگویی و بریده نویسی بیفتد؛ شاید چفت وبست یک پژوهش یا نظریه ی بی نقص را نداشته باشد؛ و شاید جمع بندی اش بازنویسی و طمأنینه ی بیشتری بطلبد. امّا با همه ی این ها مخاطب فارسی زبان ناچار و موظّف به خواندن آن است. منوچهر انور در توجیه مختصر گسستگی کتاب می نویسد: «اوج و حضیض سیر مطلب را جز در بستر تاریخی و فرهنگی آن نمی توان درست پیگیری کرد.» بله؛ و به راستی نیز در چنین بستر فرهنگی و تاریخی ای حفظ باروری و سلامت زبان فارسی در رهن این کتاب و امثالش است.
پ.ن: رسم الخط انتخابی نویسنده حفظ شده است.
دسته بندی : سبک زندگی
مقالات مرتبط
- انسان چه مدت بدون آب دوام می آورد
- مدیر عامل سابق گوگل، 2.4 میلیون سهم خود را خواهد فروخت
- اینجوی 20 و 20 پلاس هواوی در تصاویر فاش شده خودنمایی کردند
- اشعار آرزوها
- احتمال می رود رویداد معرفی آیفون 12 سیزدهم اکتبر برگزار شود
- 5 نکته کلیدی از مسترکلاس آنی لیبوویتز
- وان پلاس فیلم برداری 8K را با نرخ 960 فریم بر ثانیه امکان پذیر می کند
- معرفی سایت سوالات
- معرفی محصولات ویندوز ۸ ایسوس: Taichi با قیمت پایه ۱۲۹۹ دلار، Vivo Tab Rt به همراه کیبورد ۵۹۹ دلار
- معرفی سه دوربین جدید از سوی نیکون: P7700 پرچمدار دوربینهای جیبی، Coolpix S800c دوربین اندرویدی و Coolpix S01 برای خانمها
- ربات Beetlecam 2 به حیوانات درنده نزدیک شده و عکسهای خارقالعاده میگیرد
- نوت 20 اولترا با عبور از آیفون 11 پرو مکس، بهترین گوشی از نگاه کانسومر ریپورتس شد
- آموزش: چگونه با گوشی iPhone ، رایگان صحبت کنیم یا SMS بفرستیم
- نوجوانهایی که از ترکیب «کتاب نوجوان» بیزارند
- سوپرایز بامزه گوگل برای طرفداران استارکرافت
- وقتی فراموشی از یاد میرود
- آیا این تلفن PlayStation است یا ادعای دروغین انگجت؟
- سه مدل جدید از ردمی نوت 9 ماه آینده عرضه خواهند شد
- بررسی لنز Sigma 150-600mm f/5-6.3 سری Contemporary
- جام قهرمانی Call of Duty Mobile؛ هرآنچه باید در رابطه با این مسابقه در ایران بدانید
منبع : تیاندا