این روزها که ویروسی نادیدنی (اما بسیار مسری) جهانی را به تعطیلی کشانده است صدها میلیون نفر بزرگترین محرومیت‌شان در این روزگار را محرومیت از فوتبال توصیف می‌کنند که تمایز بین روزها را برایشان از بین برده است. برای اولین بار، بعد از جنگ جهانی دوم، در زمانی نزدیک به دو ماه، هیچ مسابقه‌ای در دنیا برگزار نشد.

کتاب‌هایی درباره فوتبال، یک پدیده جدید در بازار کتاب ایران است. تا یک دهه پیش موضوع ورزش (جدای از کتاب‌های علمی رشته تربیت بدنی) برای بازار نشر ایران غریب و در عین حال احتمالاً پیش‌پاافتاده به نظر می‌آمد. سه دهه پیش حسین فکری مربی قدیمی و فوتبال‌نویس دفترچه‌ای درباره فوتبال منتشر کرد که معجونی بود از آموزش قوانین فوتبال، نتایج مسابقات جام جهانی ۹۰ و بازی‌های آسیایی پکن در همان سال، معرفی بازیکنان تیم ملی فوتبال و مقالاتی به سبک کیهان‌ورزشی آن روزها درباره فوتبال. پیش از آن هم در ابتدای دهه شصت کتاب‌هایی درباره ستارگان فوتبال (از جمله درباره پله) منتشر شده بود. در صنعت کتابِ خارج از کشور، اما چاپ کتاب درباره فوتبال گونه‌ای تثبیت‌شده است. محبوب‌ترین ژانر همچنان کتاب‌های بیوگرافیک است. کتاب‌هایی درباره مشهورترین بازیکنان مستطیل سبز، مربیان و گاه درباره تاریخچه تیم‌ها. چنین کتاب‌هایی در ایران هم می‌توانند محبوب باشند و طرفداران فوتبال را اگر کتاب‌خوان نیستند به سمت خواندن درباره ورزش محبوب‌شان بکشانند و اگر کتاب‌خوان هستند هم لذتی بیشتر به آن‌ها بچشانند.

در میان کتاب‌هایی با موضوع فوتبال که در سایت وینش نقدومعرفی شده‌اند سه کتاب زندگی‌نامه‌ای انتخاب شده‌اند. این کتاب‌ها (درباره استیون جرارد کاپیتان و رهبر تیم انگلیسی لیورپول، یورگن کلوپ مربی آلمانی بسیار موفق این روزها و آندره‌آ پیرلو هافبک وسط ایتالیایی) مستقیماً توسط این ورزشکاران نوشته نشده‌اند اما معمولاً یک نویسنده و ژورنالیست کاربلد در کنار این ستاره قرار می‌گیرد و کتاب به صورت اول شخص – خودزندگی‌نامه- نوشته می‌شود. خواندن سرگذشت آن‌ها که از دروازه موفقیت گذشته‌اند و نام‌شان ماندگار شده همیشه برای کتاب‌خوان‌ها و علاقمندان به این شخصیت‌ها جذاب بوده است اما ویژگی مشترک بین جرارد و پیرلو آن است که هردو بازیکنانی بودند که برای تیم ورزشی‌شان حکم یک رهبر را پیدا می‌کردند. رهبری گاه بسیار وفادار (جرارد در تمام دوران ورزش تنها در تیم شهر زادگاهش بازی کرد و البته شاید به همین علت جام‌های زیادی را از دست داد) و گاه اهل تنوع (پیرلو در هر سه تیم بزرگ کشورش بازی کرد) و سومی یک مربی است که انرژی‌اش روی نیمکت انگار به بازیکنانش هم منتقل می‌شود.

چندین و چند کتاب دیگر هم حمیدرضا صدر منتشر کرده است که در گذشته او را به عنوان یک منتقد سینما به خاطر می‌آوردیم و حالا بیشتر با صحبت کردن از فوتبال در برنامه‌های ورزشی تلویزیون شناخته می‌شود. «به خاطر می‌آوردیم» از آن کلمات خاص دکتر صدر است که او را با همین کلمات، با همین شور و حال و خاطره‌بازی و البته افعال ماضی‌اش به یاد می‌آوریم. از دکتر صدر کتاب پیراهن‌های همیشه او را انتخاب کرده‌ایم که مجموعه‌ای است از تک‌نگاری‌ها درباره بازیکنانی که او در طول زندگی عاشقانه دوست‌شان داشته و حالا با این نوشته‌های پرشور (و رمانتیک) آن‌ها را روی کاغذ آورده است.

فوتبال علیه دشمن را سایمون کوپر نوشته است که ستون‌نویس مشهوری است و او هم مثل حمیدرضا صدر شهرتش را از کاری جدای از ورزشی‌نویسی به دست آورده است اما کتابی که درباره ویژگی‌های اجتماعی فوتبال نوشته، در تمام دنیا کتابی موفق بوده است. فوتبال علیه دشمن درباره فوتبال است اما صرفاً در بیرون از زمین فوتبال. درباره تاثیرات این ورزش-صنعت در سیاست، در اجتماع و در روابط بین کشورها و مردم. کوپر از آرژانتین زیر سلطه ژنرال‌ها می‌گوید، از دشمنی بین طرفداران سلتیک و رنجرز که بازتاب اختلافات پروتستانی کاتولیکی است، از دشمنی دیرینه بین هلندی‌ها و آلمانی‌ها، بین ترک‌ها و اروپایی‌ها و… کتاب جذابی است که البته گروهی هم اعتقاد دارند نقش فوتبال در سیاست را اندکی بیش از نقش واقعی آن بزرگ در نظر گرفته است.

 فوتبال، جهانی سازی، تلویزیون؛ یک بازی دو نیمه‌ای کتاب دیگری است که البته نمی‌توان آن را صرفا کتابی ورزشی نامید چون کتابی است در حوزه جامعه‌شناسی که موضوع مطالعه‌ی خود را فوتبال انتخاب کرده است. کارنل سندوس در فوتبال، جهانی سازی، تلویزیون؛ یک بازی دو نیمه‌ای بحث را با تاریخچه شکل‌گیری جمعیت‌های هواداری در فوتبال آغاز می‌کند و بعد به مفهوم هواداری و ویژگی‌های هواداران می‌رسد. تحلیل سندوس این است که هواداری در فوتبال ریشه در «خودبازتابی»(فرافکنی) انسان دارد. به عقیده سندوس سرمایه‌‌داری فوتبال را به محصولی تبدیل کرده که توسط هواداران مصرف شود. مصرف کلیدواژه سندوس در این کتاب است.

نقدومعرفی این کتاب‌ها را از طریق لینک‌های زیر می‌توانید در سایت وینش بخوانید.

جرارد، رهبر وفادار قرمزها

یورگن کلوپ، مردی که صدایش را با استفاده از مغزش بلند کرد

فوتبال بیرون از زمین چمن هم در جریان است

یک طرف بازیکن، یک طرف عاشق سینه‌چاک

هواداری در رینگ